معرفی
موقعيت جغرافيايي
استان خراسان رضوى با ۱۵۰۰۰۰ كيلومتر مربع مساحت، يكى از مهم ترين استان هاى كشور است كه در شمال شرقى ايران قرار گرفته است. تايباد، تربت جام، تربت حيدريه ،چناران، خواف، درگز، سبزوار، سرخس، فردوس، فريمان، قوچان، كاشمر، گناباد، مشهد، نيشابور، برداسكن و.... مجموع شهرستان هاى اين استان هستند. مركز استان خراسان رضوي، شهرستان مشهد است كه حرم مطهر حضرت رضا (ع)، امام هشتم شيعيان در آن قرار گرفته است. استان خراسان رضوى از نظر موقعيت طبيعى به دو بخش شمالى و جنوبى تقسيم مى شود. بخش شمالى كوهستانى است كه در نواحى پست آن، دشت هاى حاصلخيزى ايجاد شده و شرايط مناسبى براى توسعه كشاورزى و دامدارى فراهم آمده است. بخش جنوبى آن از دشت هاى كويرى با تپه هاى كم ارتفاع تشكيل شده كه با فقر پوشش گياهى مواجه است
جمعیت استان
استان خراسان رضوى در سال ۱۳۷۵حدود ۴۵۰۰۰۰۰ نفر جمعيت داشته است. از اين تعداد حدود 56 درصد در نقاط شهرى و 43/5 درصد در نقاط روستايى سكونت داشته و بقيه غير ساكن يا عشاير بوده اند.
تاريخ و فرهنگ
استان خراسان رضوى، كه در گذشته بخشى از خراسان بزرگ بود، همواره عرصه دايمى ظهور و سقوط قدرت ها و حكومت ها در تاريخ گذشته ايران بوده است. در اين سرزمين پهناور اقوام و حكومت هاى ترك و تازى و تاتار، غز و قجر و قبچان، مغول، تركمن و افغان حوادثى بى شمار آفريده اند. جغرافيدانان قديم، سرزمين ايران بزرگ (ايرانشهر) را به هشت اقليم تقسيم كرده بودند كه خراسان بزرگترين و آبادترين اقليم آن بوده است. اين استان در زمان ساسانيان بوسيله يك سپهبد اداره مي شد كه به او «پادگوسبان» مي گفتند و چهار تن مرزبان تحت فرمان وى بودند كه هر كدام يكى از چهار قسمت خراسان آن روز را اداره مي كردند. خراسان در دوران اسلامى به چهار قسمت تقسيم مي شد كه هر قسمت آن بنام يكى از چهار شهر بزرگ نيشابور، مرو، هرات و بلخ ناميده مى شد. در سال 31 ه.ق اعراب روانه خراسان شدند و طى همين دوره ساكنين خراسان به دين اسلام گرويدند. سرزمين خراسان تا سال 205 ه.ق در تصرف خاندان بنى عباس بود. ولى در سال 283 ه.ق سال 283 ه.ق بدست طاهريان، استقلال يافت و در سال 287 ه.ق جزو قلمرو سامانيان گرديد. در سال 384 ه.ق سلطان محمود غزنوى خراسان را متصرف شد و در سال 429 ه.ق طغرل اول سلجوقى نيشابور را تصرف كرد. سلطان محمود غزنوى چندين بار با سلجوقيان جنگيد و تركان غزنوى، سلطان سنجر سلجوقى را به سختى شكست دادند. در سال 552 خراسان به تصرف خوارزمشاهيان درآمد و در قرن هفتم هجرى قمرى بر اثر حملات مغول ها، اين سرزمين ضميمه متصرفات ايلخانان مغول گرديد. در قرن هشتم هجرى، سربداران پرچم استقلال را در سبزوار برافراشتند و در سال 873 ه.ق خراسان به تصرف امير تيمور گوركانى درآمد و شهر هرات نيز پايتخت اعلام شد. در سال 913ه.ق خراسان به تصرف ازبكان درآمد. پس از مرگ نادرشاه افشار (1160 ه.ق)، خراسان به تصرف افاغنه درآمد و در دوران قاجاريه با دخالت و حمايت استعمار انگليس از افاغنه به منظور حفظ سرحدات هندوستان، سرانجام عهدنامه پاريس (1273 ه.ق) منعقد گرديد و ايران متعهد گرديد كه در امور داخلى افغانستان دخالتى نداشته باشد و در همين دوره خراسان به دو قسمت تقسيم شد: قسمت شرقى در افغانستان تحت الحمايه انگليس شد و قسمت غربى در تصرف ايران باقى ماند. به عبارت ديگر، پرجمعيت ترين نواحى خراسان از ايران جدا شد. با وجود تمام اين فراز و نشيب ها، خراسان يكى از استان هاى آباد و حاصلخيز ايران به شمار مي رود.استان خراسان رضوى از نظر جاذبه هاى طبيعى (با وجود محدوديت منابع آبى) يكى از مناطق ديدنى ايران است. درياچه هاى كوچك چشمه هاى طبيعى و آب معدنى، تفرجگاه ها، مناطق حفاظت شده، ارتفاعات و قله ها غارها و... از جاذبه هاى اين منطقه به شمار مى روند. استان خراسان اماكن و بناهاى مذهبى و زيارتى متعددى را در خود جاى داده است، از جمله مجموعه مقدس آستان رضوى (حرم مطهر امام رضا(ع)) و صدها آرامگاه و امامزاده كه همواره مورد توجه سياحان و زائران قرار دارند و افراد زيادى به منظور زيارت و سياحت به اين استان سفر مي كنند.
آب و هوا
استان خراسان رضوى در ناحيه معتدل شمالى قرار گرفته و بطور كلى آب و هوايى متغير دارد. دماى هواى استان از سمت شمال به سمت جنوب افزايش مي يابد، ولى از ميزان بارش سالانه آن كاسته مي شود. نواحى مرتفع استان (ارتفاعات هزارمسجد - بينالود) آب و هواى سرد كوهستانى دارند. مناطقى همچون قوچان، و نواحى جنوب بينالود، ارتفاعات هزارمسجد و قسمتى از شهرستان مشهد داراى آب و هواى معتدل كوهستانى، و كوهپايه هاى استان داراى آب و هواى نيمه بيابانى ملايم (كوهپايه اى) و نواحى جنوبى آن داراى آب و هواى گرم و خشك بيابانى است .
صنايع دستي و سوغاتي ها
معروفترين سوغاتي استان خراسان رضوي زعفران است.مهمترين محصولات صنايع دستي استان خراسان عبارتند از : انواع فرش وگليم،انواع محصولات ابريشمي، شعربافي، نمد، پشم ريسي، پيكره هاي سنگي، سنگ فيروزه، كارهاي دستي سراميكي و ني بافي ميباشد.ساير محصولات دستي عبارتند از: گيوه، چاروق، كارهاي چوبي و فلزي، نقاشي بر روي چرم، انواع مهر و تسبيح و بافته هاي مربوط به نشانه‌ها و پرچم هاي مذهبي.
موزه ها
موزه فردوسي،توس
کاخ موزه ملک آباد،مشهد
موزه آرامگاه نادر،مشهد
موزه گنجينه قرآن و نفايس،مشهد
آثار باستانی و جاذبه های گردشگری
آرامگاه فردوسی
« انجمن آثار ملي » در سال 1305 هجري شمسي به عنوان اولين اقدام ،احداث آرامگاه جديد فردوسي را وجهه همت قرارداد .
اين بناي با شكوه كه با الهام از مقبره كوروش در «پاسارگاد» طراحي شده بود به سال 1313 به پايان رسيد و همزامان با اولين كنگره جهاني بزرگداشت فردوسي در همان سال افتتاح شد ولي متاسفانه همه اصول فني در اين بنا مراعات نشده بود و در نتيجه پايه هاي آن شروع به نشست كرد . درسال 1343 بناي قبلي برچيده شد و ساختمان آرامگاه با همان ظاهر پيشين اما عميق تر و وسيع تر بازسازي ، ودر سال 1347 افتتاح گرديد. آرامگاه اين شاعر بزرگ و نامي در دل شهر تابران توس واقع در 24 كيلومتري شمال غربي مشهد در مسير جاده مشهد - قوچان واقع شده است . ارسلان جاذب يكي از دو سردار مشهور و دلاور سلطان محمود غزنوي بود كه از همان ابتداي سلطنت وي والي و سپهسالار توس شد . ارسلان در مدخل جنوبي دشت توس در محلي به نام « سنگ بست » كه بر سر چهارراه استراتژيك نيشابور به هرات و توس و سرخس و مرو قرار دارد ،رباطي ساخت و در ميان همان رباط « گورجايي » براي خويش ساخته بود . او در حدود سال 419 تا 420 كه در گذشت در همان محل مدفون گشت . بناي گور ارسلان يكي از معدود ابنيه برجامانده از عصر غزنويان در ايران است.
اين آرامگاه در خيابان آخوند خراساني (خاكي ) واقع شده ،و به جهت رنگ فيروزه اي آن به «گنبد سبز» معروف گرديده است .
اين بنا مدفن « شيخ محمد مومن » عارف استر آبادي است كه به سال 904 ه. ق وفات يافته است .
بعضي او را صاحب كتاب « تحفته حكيم مومن » در طب قديم مي دانند ، كه درست نيست . او نيز از شيوخ صفوي «ذهبيه » شيعه
مذهب بوده است. اين ساختمان به سال 1011ه. ق به دستور «شاه عباس » ساخته شد و مدتي خانقاه گروهي از صفويه بود . هم اكنون اين آرامگاه توسط ميراث فرهنگي حفظ وحراست مي شود .
هارونیه یا خانقاه غزالی
اولين بناي تاريخي كه توجه هر تازه وارد به شهر تابران توس را جلب مي كند . ساختمان عظيمي در مدخل شهر است كه به « بقعه هاروني » يا « هارونيه » شهرت يافته است . اين بنا كه قدمت آن به قرن هشتم ونهايتا هفتم بيشتر نمي رسد ، به زعم اعتقاد بعضي كه آن را به هارون الرشيد (170تا 193ه.ق) نسبت مي دهند،نمي تواند ربطي به آن زمان داشته
باشد . به زعم نظر بعضي هم كه بناي ياد شده را «خانقاه غزالي » دانسته اند ،احتمال ارتباط ساختمان با امام محمد غزالي (450-505ه.ق) بسيار كم و بلكه هيچ است . گور غزالي يعني خانقاه وي بيرون حصار توس بوده و در زماني كه بدرستي نمي دانيم با خاك يكسان شده است .
برخي از اهالي توس گور ويران شده غزالي را در نقطه اي واقع در چند صد قدمي غرب باره شهر نشان مي دهند ، و گويا سنگ گور او هم در آن حوالي ديده اند. اين محل در سال 1374هجري شمسي حفاري شد و تقريبا گور غزالي به دست آمد.
آرامگاه نادر
آرامگاه نادر نادر شاه افشار يكي از مقتدرترين پادشاهان ايراني در ماه شوال سال 1148 ه.ق به سلطنت رسيد و در جمادي الثاني 1160 ه.ق به دست افراد قزلباش در فتح آباد قوچان كشته شد . آرامگاه نادر شاه كه در چهارراه شهدا ميان باغ مصفائي بنا شده است ، توسط انجمن آثار ملي در سال 1338 هجري شمسي ساخته شد و مجسمه نادر در حالي كه سوار بر اسبي است و تبرزيني در دست دارد بر بالاي آرامگاه او نصب گرديده است . اين مجسمه توسط هنرمند ايراني ابوالحسن صديقي در ايتاليا ساخته شده است. ارتفاع مجسمه 5متر ،و وزن تقريبي آن حدود 14000 كيلوگرم است . در داخل آرامگاه موزه اي وجود دارد كه اسلحه ، كلاه خود ،زره و لوازم رزمي زمان نادر كه شامل 130نوع اسلحه آن زمان است در آن نگهداري مي شود.
گنبد الله ورديخان
گنبد توسط الهورديخان كه از سرداران زمان شاه عباس بود بنا شده است . بناي آن از داخل به شكل هشت ضلعي و هشت صفه است . اين بنا از حيث كاشيكاري فوق العاده نفيس و ممتاز ويكي از زيباترين شاهكارهاي هنري آستان قدس رضوي است . سقف خارجي آن از نظر استحكام و محافظت با خشت هاي مسي پوشيده شده است . الهورديخان در سال 1021 هجري قمري در شيراز فوت كرد و جنازه اش را به مشهد منتقل و در زير صفه جنوبي همين گنبد دفن كردند .
مسجد هفتاد و دوتن
اين مسجد كه اكنون به نام مسجد 72 تن خوانده مي شود امير شاه ملك ،اميرامراي الغ بيك پسر شاهرخ تيموري است . امير مزبور ميان سالهاي 807تا 817كه الغ بيگ (فرزند خردسال ) صاحب ولايت توس و مشهد و رادكان بود اميرالامراي او و صاحب اختيار تمام اين ولايت بود . وي در اين سالها بناي مزبور را ،كه به اشتباه به مسجد شهرت يافته است ، به عنوان آرامگاه خود و خانواده خويش ساخته است .
وي پس از آن كه توس به بايسنغرتعلق گرفت (817)و ماوراالنهر (سمرقند و بخاراخوارزم )به الغ بيك داده شد، به همراه او به آن ديار رفت و امير خوارزم گشت . اما در سال 829 در خوارزم درگذشت بنا به وصيت پيشين جسد او به محل مزبور منتقل و دفن گرديد.
آرامگاه شيخ طبرسي
مزار وي در فلكه شمالي در محوطه باغ رضوان واقع شده ، و خيابان مجاور آرامگاه وي از قديم به نام «خيابان طبرسي » ناميده مي شود . وي در سال 523 ه. ق از مشهد به سبزوار رفت و پس از مدتي در اين شهر وفات يافت سپس جسد او به مشهد منتقل و در محل مزبور بخاك سپرده شد .
شهر قديم تابرانف توس اكنون به‌صورت مجموعة عظيم تاريخي درحدود ?? كيلومتري شمال غرب مشهد، در راه مشهد به قوچان قرار دارد. اين مجموعه از نادرترين شهرهاي تاريخي و باستاني ايران است كه حصار و كهن‌دژف آن قابل بازديد است. نيز بناي تاريخي هارونيه كه احتمالا مدرسه يا خانقاهي مربوط به سدة هشتم ميباشد، در آن قرار دارد.