درباره بازار تبریز
شهر تبریز به مناسبت قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم از دیرباز مرکز مبادله کالا میان خاور دور و اروپا بوده و وصف بازار های آن در خاطرات بسیاری از بازرگانان و جهان گردان آمده است . تبریز به سبب قرار گرفتن در سر راه شرق و غرب ، از بدو پیدایش مرکز مبادله کالا های بازرگانی کشور های اروپایی و آسیایی بوده است و خود نیز بنا به مقتضیات جغرافیایی ، محصولات کشاورزی و صنعتی را به دور ترین نقاط جهان صادر می کرده است و این تبادل اقتصادی ایجاب می کرد که بازار ها و مرکزی برای مبادله و فروش کالا های شرق و غرب در آن بوجود آید .
بازار تبریز بزرگ ترین بازار سرپوشیده جهان و یکی از شاهکار های معماری ایرانی است . این بازار در سال ۱۱۹۳ هجری قمری بر اثر زلزله با خاک یکسان شد ، اما طولی نکشید که به همت مردم شهر بازسازی شد .
بازار تبریز هم اکنون به طول یک کیلومتر بزرگ ترین مجموعه به هم پیوسته و مسقف دنیاست و در سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی ثبت شده است .
طاق ها و گنبد های مقرنس بلند آن ، سازه های آجری به هم پیوسته ، آرایش مغازه ها ، کثرت تیمچه ها ، وجود انواع مشاغل و تعداد زیادی مدرسه و مسجدکه در کنار سرا های بازرگانی قرار گرفته اند ، این بازار را نمونه ای عالی از محیط تجارت و زندگی اسلامی و شرقی ساخته است . سبک معماری ، کثرت سرا ها و تیمچه ها و وجود تعدادی مدرسه و مسجد نیز به این مجموعه اهمیت و امتیازی خاص داده اند . از تاریخ بنای اولیه مجموعه بازار تبریز اطلاعی در دست نیست لیکن اکثر مورخین و جغرافی نویسان و جهانگردان اسلامی و خارجی که از قرن چهارم هجری تا عهد قاجار از تبریز دیدن نموده اند اسناد مهم و مدارک ارزنده ای را درباره بازار و وضع بازرگانی تبریز ارائه داده اند . از مقدسی در قرن 4 هجری ، یاقوت حموی در 610 هجری ، زکریا بن محمد قزوینی در 650 هجری ، مارکوپولو در اواسط نیمه دوم قرن 7 هجری ( 1271 میلادی ) ، کشیش اودوریک در 721 هجری ، ابن بطوطه در 730 هجری ، آمبروزیوکنتارینی در 878 هجری ( 1474 ) ، حمد الله مستوفی در قرن 8 هجری ، کلاویخو در 807 هجری ، جان کارت رایت انگلیسی در 1015 هجری ( 1606 میلادی ) ، شاردن در زمان شاه سلیمان صفوی ، تاورنیه فرانسوی در 1046 هجری ، کارری ایتالیایی در 1052 هجری و جملی کاردی جهانگرد ایتالیایی و ده ها سیاح و مورخ دیگر مطالب جالب توجهی به جای مانده که دال بر اهمیت مجموعه بازار در دوره های مختلف بوده است .
" ابن بطوطه " سیاح مشهور که در سال 731 ه . ق . وارد تبریز شده می گوید : « بازار تبریز یکی از بهترین بازار هایی بود که من در همه شهر های دنیا دیده ام ... من به بازار جواهریان رفتم ، بس که از انواع جواهرات دیدم چشمم خیره گشت » . " تاورنیه " نیز در سال 1046 ه . ق . از بازار تبریز دیدن کرده و آن را ستوده است .
" شوالیه شاردن " CHARDIN فرانسوی نیز تبریز را دارای عالی ترین بازار های آسیا دانسته و با اظهار شگفتی از گنبد های زیبا و طاق های دیدنی ، بازار هشت گوش و وسیع قیصریه را زیباترین بخش بازار تبریز دانسته است .
" حمدالله مستوفی " مورخ و جغرافی دان معروف قرن هشتم ، ضمن تعریف خوبی و فراوانی غلات و میوه های تبریز و اشاره به مزیت پاره ای از انواع مخصوص گلابی ، سیب ، زردآلو و انگور آن ، مردم این شهر را اعم از فقیر و غنی اهل کسب و داد و ستد معرفی کرده و یادآور شده که در آن دیار متمول بسیار است . »
وجود مدارس و مساجد تاریخی مهم و معروفی چون مسجد جامع ، مدرسه حاج صفرعلی ، مدرسه صادقیه در این بازار نیز گواه بر پیشینه تاریخی این مجموعه بنا می باشد .
بازار کنونی تبریز مربوط به اواخر زندیه ( یعنی بعد از زلزله ای که در سال 1193 هجری قمری روی داد ) و عصر قاجار می باشد . در زمان عباس میرزا که تبریز ولیعهد نشین و دارالسلطنه گردید . سرا ها و تمیمچه ها و بازار های عالی تازه ای احداث شد . بازار تبریز با طاق ها و گنبد های بلند آجری شامل بازار امیر ، بازار کفاشان ، راسته بازار ، بازار حلاجان ، یمینی دوز بازار ، راسته کهنه ، بازار حاج محمد حسین ، بازار مشیر ، بازار دلاله زن بزرگ ، بازارچه صفی ، بازار امیر ابوالحسن سرای حاج رسول ، سرای حاج میرزا علی نقی ، تیمچه و سرای شیخ کاظم ، تیمچه حاج صفرعلی ، تیمچه و دالان میرزا شفیع ، تیمچه ملک ، ... که به اختصار چند اثر اشاره می شود .
بازار تیمچه امیر یکی از شاهکار های جالب معماری و با شکوه ترین تیمچه های بازار تبریز به حساب می آید .
تیمچه حاج صفرعلی بنائی است معظم که بانی آن حاج صفرعلی خوئی بازرگان معروف معاصر فتحعلی شاه قاجار می باشد .
تیمچه مظفریه ـ تیمچه مظفریه نیز یکی از زیبا ترین بخش های بازار است که حاج شیخ جعفر قزوینی تاجر سرشناس دوره ناصر الدین شاه آن در سال 1305 ساخته بود و به مناسبت حضور مظفر الدین میرزا ولیعهد وقت در این تیمچه به نام مظفریه نامگذاری کرد .
راسته های معروف بازار تبریز عبارت اند از : بازار امیر ، پشت بازار امیر ، اوچ تیمچه لر ( سه تیمچه ها ) ، بازار کفاشان ، بازار حرم خانه ، راسته بازار ، یمینی دوز بازار ، بازار حلاجان ، قیز بستی بازار ، بازار سرا جان ، راسته کهنه یا قدیم ، بازار کلاه دوزان ، دلاله زن بازار ، بازار صادقیه ، بازار مسگران ، بازار حاج محمد حسین ، بازار مشیر ، بازارچه شتربان ، بازار صفی ، بازار میر ابوالحسن ، بازار شیشه گر خانه ، رنگلی بازارچه ( بازارچه رنگی ) و بازارچه خیابان ، کشمش چی بازار ، ایکی قاپیلی ( دودری ) ، دله زن .
بزرگ ترین گنبد این بازار ، گنبد تیمچه مظفریه است .
در همه این بازار ها ، تیمچه ها و سرای ها و چهارسو هایی هست که حجره ها و مغازه های آنها مرکز عمده فروشی اجناس گوناگون داخلی و خارجی است .
اغلب تیمچه ها و سرای ها سه طبقه اند ، طبقه زیرین مخصوص نگهداری کالا یا به عبارت دیگر انبار مال التجاره است ، طبقه دوم تجارتخانه و محل کار و طبقه سوم بیتوته و استراحت .
اگر چه اکنون اکثر حجرات طبقه سوم تیمچه ها و سرای ها نیز مبدل به دفتر کار بازرگان شده است اما سابقاً که وسائل نقلیه بازرگانان این گونه فراهم نبود ، بازرگانان ناچار بودند همیشه نماینده ای برای خرید و فروش کالا در محل داشته باشند آن نماینده در اتاق فوقانی تجارتخانه خود بیتوته می کرد . یعنی این سرای ها و تیمچه ها هم محل کار آنها بودند و هم محل اقامت و استراحتشان .
